H επιστολή διαμαρτυρίας από το Φανάρι προς το Πατριαρχείο Μόσχας
<<Γράμμα του Σεβ. Μητροπολίτου Φιλαδελφείας κυρίου Μελίτωνος, Αρχιγραμματεύοντος της Αγίας και Ιεράς Συνόδου, προς τον Σεβ. Μητροπολίτην Σμολένσκ και Καλλίνιγκραντ κύριον Κύριλλον, Πρόεδρον του Τμήματος εξωτερικών εκκλησιαστικών σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, σχετικώς προς την σύγκλησιν της 8ης Παγκοσμίου Συνάξεως των Ρώσσων με θέμα "Η Ρωσσία και ο Ορθόδοξος κόσμος>> (27/5/2004).
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον μετά πολλής χαράς εχαιρέτισε την σύγκλησιν της 8ης Παγκοσμίου Συνάξεως των Ρώσσων με θέμα "Η Ρωσσία και ο Ορθόδοξος κόσμος", αποστείλαν και επίσημον αντιπροσωπείαν εις αυτήν... Παρά ταύτα και μετά πολλής οδύνης είδομεν και ηκούσαμεν ξενίζοντα τινα κατά την προαναφερθείσαν Σύναξιν υμών, ήκιστα οικοδομούντα την εκκλησιαστικήν ειρήνην... ούτε καν εν τη κοινή λογική.
Ο Μακαριώτατος Πατριάρχης κ. Αλέξιος εις την εισαγωγικήν αυτού ομιλίαν υπεγράμμισε την ηγετικήν θέσιν της Ρώσσικης Ορθοδόξου Εκκλησίας ως "Κέντρου της Παγκοσμίου Ορθοδόξου Εκκλησίας", υπηνίχθη την διάσπασιν της Ορθοδοξίας και την θέλησιν της Ρωσσικής Εκκλησίας να αναλάβη το έργον της ενότητος της παγκοσμίου Ορθοδοξίας. Είπε δε ότι η έλλειψις της ενότητος της Ορθοδοξίας υπηγόρευσε την οργάνωσιν της περί ης ο λόγος Συνάξεως, προς συζήτησιν της Ορθοδόξου ενότητος.
Εις ανάλογον τόνον ωμίλησαν και οι παραστάντες εκπρόσωποι των Κρατικών Αρχών, ενώ ο Υπουργός κ. Vladimir Zorin, εκπροσωπών την Ρωσσικήν Κυβέρνησιν, υπεγράμμισε την ανάγκην της συνενώσεως πάντων των Ορθοδόξων εθνών "υπό την ηγεσίαν της Ρωσσικής Εκκλησίας, η οποία είναι και η μεγαλυτέρα, και ως εκ τούτου κατέχει de facto ηγετικήν θέσιν μεταξύ των Ορθοδόξων". Ανάλογα είπε και ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Ivanov, προσθείς ότι "η διπλωματία ημών συνεργάζεται με την Ρωσσικήν Ορθόδοξον Εκκλησίαν, ...η οποία είναι ο ενωτικός κρίκος όλων των Ορθοδόξων Σλαβικών Εκκλησιών".
Υμείς προσωπικώς, άγιε Σμόλενσκ, μόλις ελάβατε τον λόγον ετονίσατε απεριφράστως ότι η "Ρώσσικη Ορθόδοξος Εκκλησία κατέχει de facto ηγετικήν θέσιν μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών λόγω μεγέθους, πνευματικότητος, ηθικών αρχών, παραδόσεως και πολιτικής επιρροής". Ακόμη ότι η Εκκλησία υμών "εκφράζει όλους τους Ρώσσους εις όλον τον κόσμον περί τα 350 εκατομμύρια (sic)". Ακόμη ότι "ασκεί επιρροήν εις όλας τας Ορθοδόξους Εκκλησίας των Βαλκανίων, καθώς και εις όλας τας Ορθοδόξους Εκκλησίας, αι οποίαι είναι μειονότηται εις άλλας χώρας (sic)". Προσέτι ότι υμείς είσθε "οι κληρονόμοι της πνευματικότητος του Βυζαντίου".
Η Αντιπρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής ετόνισεν ότι "μόνον η Ρωσσική Ορθόδοξος Εκκλησία δύναται να ηγηθή της πανορθοδόξου ενότητος λόγω του πολυεθνικού χαρακτήρος της Ρωσσίας. Δι' αυτόν τον σκοπόν χρειάζεται η 3η Ορθόδοξος Πρωτεύουσα, την οποίαν είχε προφητεύσει ο άγιος Σεραφείμ του Σαρώφ". Ο κ. Tubin, περαιτέρω, παρά των προηγουμένων χωρών, ή μάλλον το παρά πάντων υπαινισσόμενον αποκαλύπτων, είπεν ότι πρέπει να προχωρήσητε "εις την εγκαθίδρυσιν της Γ΄ Ρώμης, η οποία είναι ιστορική αναγκαιότης" (sic), ενώ ο εκπρόσωπος της Palestinian Emperial Society ετόνισεν όρι "η Γ΄ Ρώμη-Μόσχα είναι ήδη ιστορική πραγματικότης" (sic). Ο εκπρόσωπος του Μητροπολίτου Οδησσού, τέλος, π. Milan Gerkas, δεν εδίστασε να τονίση: "Η Ρωσσία είναι η Γ΄ Ρώμη... Ημείς είμεθα οι ηγέται της Ορθοδοξίας και πρέπει να το δείξωμεν".
Πάντα τα ανωτέρω, άγιε αδελφέ, είναι καταπληκτικώτερα των καταπληκτικωτάτων! Ώστε η ενότης της Ορθοδοξίας είναι υπόθεσις αριθμών και πολιτικής ισχύος και κοσμικής δυνάμεως και διπλωματικών δυνατοτήτων και Γ΄ Ρώμης-Μόσχας...
Αλλά και η αναφανδόν ανάμιξις του επισήμου Κράτους, δια των εκπροσώπων αυτού, εις ζητήματα αφορώντα εις αυτά ταύτα τα sacra interna της Εκκλησίας, απόζει καισαροπαπισμού απαραδέκτου. Και υπήρχε βεβαίως επί κομμουνιστικού καθεστώτος αφόρητος Πολιτειοκρατία επί της Ρωσσικής Εκκλησίας, η οποία και μεγάλως εζημίωσεν αυτήν πνευματικώς και εμείωσεν αυτήν εις τα όμματα των τεκνών αυτής, αλλά και πράγματα εδημιούργησεν εις τας μετά των αδελφών Εκκλησιών σχέσεις αυτής, όμως ηλπίζομεν ότι δια της καταρρεύσεως του αποφωλίου εκείνου καθεστώτος τα πράγματα θα αποκαθίσταντο. Εν τούτοις, προς έκπληξιν ημών, βλέπομεν ότι και το σύγχρονον Ρωσσικόν Κράτος, τη ανοχή (;) υμών, εξακολουθεί να επεμβαίνη ανενδοιάστως και δη και να "δίδη γραμμήν" εις καθαρώς εκκλησιαστικά θέματα απροκαλύπτως, όπερ είναι νομοκανονικώς απαράδεκτον... Τρίτη Ρώμη, Σεβασμιώτατε, δεν υπάρχει ως ρητώς εδήλωσεν ο Μητροπολίτης Μινσκ και Λευκορωσσίας κ. Φιλάρετος ενώπιον του Οικουμενικού Πατριάρχου -τότε Μητροπολίτου Χαλκηδόνος... Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον εδρεύει μεν εις την Νέαν Ρώμην, αλλ' ουδέποτε διεξεκδίκησε πρωτείον εξουσίας, αυθεντίας και διοικήσεως των άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ουδέποτε δηλαδή κατέστη Δευτέρα Ρώμη κατά την νοοτροπίαν. Ουδέποτε εμιμήθη την πρώτη Ρώμην. Του ανεγνωρίσθη το πρωτείον της διακονίας της ενότητος των Ορθοδόξων Εκκλησίων... Εκείνοι οι οποίοι ομιλούν περί τρίτης Ρώμης προφανώς έχουν εκπέσει της Ορθοδόξου αντιλήψεως και πίστεως περί της Εκκλησίας ως σώματος Χριστού, εχούσης κεφαλήν τον Χριστόν (και μόνον Αυτόν) και εν επιγνώσει ή ανεπιγνώστως επηρεασμένοι από την Ρωμαιοκαθολικήν αντίληψιν περί Εκκλησίας. Ως εκ τούτου, είναι τελείως ακατάλληλοι να καταστούν ηγέται της Ορθοδοξίας, διότι θα μετατρέψουν την εις Χριστόν πίστιν εις φεουδαλικήν εξουσίαν μεσαιωνικών δυτικοευρωπαϊκών προτύπων. Σαφείς είναι άλλωστε αι ενδείξεις ότι η Ορθοδοξία θεωρείται υπ' αυτών ως ιδεολογικόν όπλον επηρεασμού συνειδήσεων και δι' αυτών κοσμικής επικρατήσεως, ως συνέβη επί του κομμουνιστικού καθεστώτος, το οποίον εχρησιμοποιήθη προς ιδεολογικόν επηρεασμόν των λαών, με συνεπακόλουθον πολιτικήν συνεργασίαν και εν πολλοίς πολιτικήν υποταγήν των ομοϊδεατών.
Η συσπείρωσις των Ορθοδόξων υπό έναν ηγέτην ισχυρόν, εκφράζοντα τας απόψεις συγκεκριμένου κράτους, θα καταστήση αναποδράστως την Ορθοδοξίαν όργανον του κράτους αυτού και όχι μέσον σωτηρίας των ανθρώπων... Σήμερον ότε τα μέσα επικοινωνίας και η διεθνώς ανεγνωρισμένη θρησκευτική ελευθερία επιτρέπουν την διακονίαν της εξυπηρετήσεως των αναγκών των Χριστιανικών και δη των Ορθοδόξων Εκκλησιών από πάσης επί της γης θέσεως και χώρας, δεν υπάρχουν λόγοι συνηγορούντες εις την ανάθεσιν πρωτείου τινός διακονίας της ενότητος των Ορθοδόξων Εκκλησιών εις την Εκκλησίαν η οποία ευρίσκεται εις την έδραν της Κυβερνήσεως ενός ισχυρού κράτους.
Πέραν όμως αυτού σήμερον υπάρχουν πολλά ισχυρά κράτη και ασφαλώς θα υπάρξουν διχογνωμίαι επί του ερωτήματος ποίου εκ τούτων η Ορθόδοξος Εκκλησία θα πρέπη να αναλάβη κατ' ανάθεσιν υπό των λοιπών την διακονίαν της εξυπηρετήσεως αυτών. Ως εκ τούτου, η ανακίνησις συζητήσεως περί ενός τοιούτου ερωτήματος, συνεπαγομένου μερικήν ή ολικήν ανατροπήν της υπό των ιερών κανόνων τεθεσπισμένης κανονικής τάξεως και διανομής διακονιών, θα συνεπιφέρη διάσπασιν μάλλον ή ενότητα των Ορθοδόξων Εκκλησιών... Αδελφικώς ενεργούντες θεωρούμεν καθήκον όπως επιστήσωμεν την προσοχήν υμών επί του γεγονότος ότι ατυχώς η θεωρητική βάσις των επιδιώξεων του εν Μόσχα Συνεδρίου δεν ήτο η υπάρχουσα και μη χρήζουσα αποκαταστάσεως πνευματική ενότης των Ορθοδόξων Εκκλησιών, αλλ' η υπαγωγή αυτών υπό την πνευματικήν και διοικητικήν καθοδήγησιν της εν Μόσχα Εκκλησίας, κατ' αντιγραφήν κακότεχνον των επιδιώξεων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Είναι φανερόν δια πάντα ψύχραιμον παρατηρητήν ότι, εάν συνεχισθή η άφρων αυτή επιδίωξις υμών, η Ορθόδοξος Εκκλησία θα διασπασθή και εν νέον ενδορθόδοξον σχόσμα θα παρουσιασθή, εξ αιτίας των ηγεμονικών επί της Εκκλησίας βλέψεων υμών, παρόμοιον προς το επί αιώνας διαιρούν τους φέροντας το όνομα του Χριστιανού εις Ορθοδόξους και Ρωμαιοκαθολικούς και Διαμαρτυρομένους, την δε ευθύνην αυτού θα έχει ακεραίαν εκείνος ο οποίος, ως άλλοτε ο Πάπας, προβάλλει σήμερον ηγεμονικάς αξιώσεις επί της όλης Ορθοδόξου Εκκλησίας κατ' ανατροπήν της υφισταμένης και αψόγως λειτουργούσης κανονικής τάξεως. Η επίκλησις στοιχείων ανθρωπίνης δυνάμεως, πληθυσμιακών μεγεθών, κρατικής υποστηρίξεως (ασφαλώς μη προσφερομένης άνευ ανταλλαγμάτων), οικονομικής ευμαρείας και άλλων παρομοίων ανθρωπίνων στοιχείων, δύναται μεν να πλανήση εκείνους οι οποίιιοι αντιλαμβάνονται στην Εκκλησίαν ως καθαρώς εγκόσμιον ίδρυμα, δεν δύναται όμως να εφελκύση την σώζουσαν χάριν του Θεού... Αντιθέτως, αι πλείσται των κατά καιρούς, δια μικρόν ή μακρόν χρονικό διάστημα, υπαχθεισών δυναστικώς (και δη κατά το πλείστον προς εξυπηρέτησιν κρατικών και όχι χιρστιανικών σκοπών) υπό την Εκκλησίαν της Μόσχας Ορθοδόξων Εκκλησιών ή κοινοτήτων δεν ενθυμούνται μετ' αγαθών αναμνήσεων τας συνεπείας, τας οποίας είχε δι' αυτάς η τοιαύτη υπαγωγή αυτών.
Όθεν παρακαλούμεν υμάς όπως, αναλογιζόμενοι ότι δια τοιούτων λόγων και ενεργειών οδηγείτε αφεύκτως την Ορθόδοξον Εκκλησίαν εις νέον σχίσμα οδυνηρότερον του εν έτει 1054 συντελεσθέντος, παύσητε του λοιπού σπείροντες ανέμους διότι θα θερίσωμεν αναποφεύκτως θύελλας".
(Σημείωση: Το κείμενο δημοσιεύεται στην ιστοσελίδα του Πατριαρχείου και είναι γραμμένο με το πολυτονικό σύστημα. Έχουμε διατηρήσει εδώ τη διατύπωση όχι όμως και τον τονισμό).